Là quốc gia thu hút đầu tư nước ngoài nhưng Việt Nam chưa thực sự hưởng lợi từ nguồn vốn này. Khai thác giá trị FDI thế nào để hoàn thiện chuỗi cung ứng “made in Vietnam” là vấn đề mà hiệp hội các ngành nghề cần chú ý.
Việt Nam đang ngày càng trở nên hấp dẫn hơn với nhà đầu tư quốc tế và là một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Sự vươn lên mạnh mẽ từ Trung Quốc
Năm 2024, dòng vốn FDI vào Việt Nam chạm mốc 38,23 tỷ USD, nhiều hơn năm 2023 (36,6 tỷ USD), với số lượng và chất lượng dòng vốn FDI được nâng cao, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Riêng ngành chế biến gỗ, theo số liệu từ nhóm nghiên cứu Forest Trends, tính đến hết năm 2024, dự án FDI đầu tư mới tăng 7% về số lượng và tăng tới 73,2% về số vốn đầu tư so với năm 2023.
Điểm nhấn đáng chú ý trong bức tranh FDI ngành gỗ năm 2024 là sự vươn lên mạnh mẽ của các doanh nghiệp (DN) đến từ Trung Quốc. Trong tổng số 16 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư 61 dự án mới, Trung Quốc chiếm tới 25 dự án với tổng vốn đầu tư 185,3 triệu USD, tương đương 41% về số dự án và 35,7% về tổng vốn đầu tư nước ngoài vào ngành gỗ. DN Trung Quốc tập trung chủ yếu vào lĩnh vực chế biến gỗ, sản xuất các mặt hàng như: Giường, tủ, bàn, ghế, sofa…
Thực tế là khối FDI nắm phần lớn tỷ trọng xuất khẩu dù số lượng không nhiều. Năm 2024, toàn ngành có trên 4.200 DN xuất khẩu trực tiếp gỗ và sản phẩm gỗ đạt trị giá 15,89 tỷ USD. Trong đó kim ngạch xuất khẩu của khối DN FDI đạt 7,67 tỷ USD với 777 DN tham gia xuất khẩu. Nghĩa là, dù chỉ chiếm 18,3% về số lượng DN nhưng lại chiếm tới 48,3% tổng kim ngạch xuất khẩu của ngành.
Khối FDI là nơi hàm chứa rủi ro xuất xứ khá cao khi mà chuỗi cung ứng của họ đưa bán thành phẩm, thành phẩm dưới dạng nguyên liệu. “Thực tế, ngành gỗ đã phát triển ở mức cao. Lúc này cần phải lựa chọn và sàng lọc FDI”, ông Nguyễn Liêm, Chủ tịch Bifa nhìn nhận.
Sống cùng khối ngoại
Ông Nguyễn Chánh Phương, Phó chủ tịch HAWA cho biết, DN FDI có thể xem là “thầy” của các DN Việt Nam. Đơn cử ở ngành gỗ, vào những năm 1990, FDI bắt đầu vào Việt Nam và DN trong nước học từ họ để có được kinh nghiệm xây dựng, phát triển ngành từ nền tảng thủ công nhỏ lẻ ban đầu để lột xác trở thành một trong những ngành xuất khẩu mũi nhọn của quốc gia. Tuy nhiên, khối DN này vẫn đang vận hành tách rời với khối DN nội địa. Trong bối cảnh hiện nay, về lâu dài, tương quan giữa hai lực lượng cần tính toán lại sao cho DN nội địa có thể kết nối với FDI trên toàn chuỗi cung ứng. Đây là lúc cần phải thương thảo với FDI để tạo ra giá trị nội địa nhiều hơn. Như vậy, giá trị xuất khẩu mới thực sự đúng.
Đồng quan điểm, PGS-TS. Nguyễn Hữu Huân, Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh cũng cho rằng, các ngành xuất khẩu chủ lực Việt Nam cần thương thảo với FDI để tạo ra giá trị nội địa nhiều hơn. Ngoài tâm thế chủ động, DN cần phải học cách hợp tác, đặc biệt là hợp tác với FDI để có thể làm chủ trên toàn chuỗi cung ứng. Việc hợp tác này cũng là cách để có thể phân biệt DN đầu tư lâu dài và DN mượn xuất xứ.
Nút thắt công nghiệp phụ trợ
Ở vị trí đầu tiên của chuỗi cung ứng, phần nguyên liệu chính của ngành nội thất là gỗ nay đã được cung ứng tốt bởi rừng trồng bản địa và gỗ chính ngạch nhập khẩu có chứng nhận hợp pháp. Tuy nhiên, những nguyên liệu ngoài gỗ như vải, ngũ kim… thì lại không là thế mạnh của Việt Nam. Theo ông Nguyễn Chánh Phương, ngành cần có dịch chuyển trong phần phụ liệu mà cụ thể là công nghiệp phụ trợ phải được phát triển hơn nữa. Bởi, sự tham gia của công nghiệp phụ trợ bản địa càng tăng lên thì tỷ trọng nội địa hóa càng được cải thiện. Ông nhấn mạnh: “Phòng nghiên cứu phát triển là thứ cần có. Công tác R&D cần có cả ở cấp độ hiệp hội… để tạo được động lực phát triển thực chất. Được vậy, ngành sẽ có hành lang riêng để có thể cạnh tranh dù thuế quan thế nào”.
Với định hướng “Tự cường trên chuỗi cung ứng”, DN ngành gỗ đã có nhiều hoạt động để dịch chuyển sang các phân khúc giá trị cao hơn bằng cách gia tăng hàm lượng thiết kế, thương hiệu…. Tuy nhiên, việc chuyển đổi từ gia công sang kinh doanh giá trị vô hình cũng cần có sự hỗ trợ từ phía các cơ quan chuyên môn, nhất là trong việc tính toán thị trường. Theo ông Phương, hiệp hội và cơ quan nhà nước phải tìm và tính toán cơ cấu ngành hàng, cơ cấu thị trường tốt để có thể hoạch định tốt chiến lược phát triển chủ động.
Về phía DN, PGS-TS. Nguyễn Hữu Huân cho rằng cần thiết phải dùng số liệu, dự báo thị trường, mô hình định lượng, chuẩn bị sẵn những kịch bản có thể gặp để đưa ra quyết định không bị động. “Trong nguy có cơ, cần giữ vững thị trường đang có và nỗ lực tìm kiếm cơ hội mới. Những cơn xáo trộn luôn làm chứa cơ hội để có thể vươn mình trở thành DN lớn, quốc gia lớn”, ông khẳng định.
Thiên Ý
